ՍՈՒՐԲ ՊԱՏԱՐԱԳ

Սուրբ Պատարագը
Հայ Եկեղեցու

Համտեսե՛ք և տեսե՛ք, թե որքան լավն է Տերը։
Սաղմոս 34։9

Der Šarakan zur Ankleidung des Patarag-Zelebranten von  Xač'atur wardapet Taronec'i (XIII Jh.), welches ein festes Bestandteil des heutigen Patarags der Armenischen Kirche ist, beschreibt es in einer hervorragenden Weise mit folgenden Worten: „O tiefes Geheimnis, unbegreiflich, anfanglos…". Es ist also, wie die Armenier sagen ein Xorhurd (dt. Geheimnis, gr. Mysterium), ein unbegreifliches Geschenk des Drei-Einen-Gottes an den Menschen. Sie ist das Zentrum des kirchlichen Gottesdienstes und somit Mitte, Quelle und Höhepunkt des menschlichen Lebens im Glauben an Christus. Surb Patarag ist der Gottesdienst der Kirche, während dessen, das Mysterium der Heiligen Eucharistie stattfindet. Sie ist das Mysterium, in dem die Gläubigen, durch das Brot und den Wein mit den wahren Leib und Blut Jesu Christi in Gemeinschaft treten, bzw. am Leib und Blut Christi teilnehmen.

Եթե Սուրբ Մկրտությունը Աստծո Արքայության պարգևների դարպասն է և, հետևաբար, առաջին խորհուրդը յուրաքանչյուր քրիստոնյայի համար, ապա Սուրբ Հաղորդությունը այն խորհուրդն է, որում քրիստոնյաները հաղորդվում են իրենց Քավիչ Հիսուս Քրիստոսի հետ Սուրբ Հաղորդության միջոցով: Ի վերջո, դա Եկեղեցու մեծագույն խորհուրդն է։ Բոլոր խորհուրդներում անտեսանելի աստվածային պարգևները տեսանելի ձևով թափվում են հավատացյալի վրա: Սակայն բոլոր խորհուրդներում, բացառությամբ Սուրբ Հաղորդության, խորհուրդի տեսանելի նյութը (Մկրտության մեջ՝ ջուր, Հաստատման մեջ՝ Սուրբ Միրոն) մնում է անփոփոխ։ Մինչդեռ Սուրբ Հաղորդության մեջ հացն ու գինին իսկապես փոխակերպվում են Հիսուս Քրիստոսի մարմնի և արյան: Միայն այն բանից հետո, երբ Սուրբ Հաղորդությունը հավատացյալների կողմից ընդունվել է, այն անտեսանելի ազդեցություն է ունենում ստացողի վրա:

Դուրս: Diradur Sardaryan, Surb Patarag – Die Heilige Liturgie der Armenischen Apostolischen Kirche. Eine Einführung

Համտեսե՛ք և տեսե՛ք, թե որքան լավն է Տերը։
Սաղմոս 34։9

Der Šarakan zur Ankleidung des Patarag-Zelebranten von  Xač'atur wardapet Taronec'i (XIII Jh.), welches ein festes Bestandteil des heutigen Patarags der Armenischen Kirche ist, beschreibt es in einer hervorragenden Weise mit folgenden Worten: „O tiefes Geheimnis, unbegreiflich, anfanglos…". Es ist also, wie die Armenier sagen ein Xorhurd (dt. Geheimnis, gr. Mysterium), ein unbegreifliches Geschenk des Drei-Einen-Gottes an den Menschen. Sie ist das Zentrum des kirchlichen Gottesdienstes und somit Mitte, Quelle und Höhepunkt des menschlichen Lebens im Glauben an Christus. Surb Patarag ist der Gottesdienst der Kirche, während dessen, das Mysterium der Heiligen Eucharistie stattfindet. Sie ist das Mysterium, in dem die Gläubigen, durch das Brot und den Wein mit den wahren Leib und Blut Jesu Christi in Gemeinschaft treten, bzw. am Leib und Blut Christi teilnehmen.

Եթե Սուրբ Մկրտությունը Աստծո Արքայության պարգևների դարպասն է և, հետևաբար, առաջին խորհուրդը յուրաքանչյուր քրիստոնյայի համար, ապա Սուրբ Հաղորդությունը այն խորհուրդն է, որում քրիստոնյաները հաղորդվում են իրենց Քավիչ Հիսուս Քրիստոսի հետ Սուրբ Հաղորդության միջոցով: Ի վերջո, դա Եկեղեցու մեծագույն խորհուրդն է։ Բոլոր խորհուրդներում անտեսանելի աստվածային պարգևները տեսանելի ձևով թափվում են հավատացյալի վրա: Սակայն բոլոր խորհուրդներում, բացառությամբ Սուրբ Հաղորդության, խորհուրդի տեսանելի նյութը (Մկրտության մեջ՝ ջուր, Հաստատման մեջ՝ Սուրբ Միրոն) մնում է անփոփոխ։ Մինչդեռ Սուրբ Հաղորդության մեջ հացն ու գինին իսկապես փոխակերպվում են Հիսուս Քրիստոսի մարմնի և արյան: Միայն այն բանից հետո, երբ Սուրբ Հաղորդությունը հավատացյալների կողմից ընդունվել է, այն անտեսանելի ազդեցություն է ունենում ստացողի վրա:

Դուրս: Diradur Sardaryan, Surb Patarag – Die Heilige Liturgie der Armenischen Apostolischen Kirche. Eine Einführung

eucharistie

Պատարագի հիմնական մասերը

Պատարագին պատարագ մատուցողը պետք է պատրաստվի երեկոյան աղոթքից հետո։ Համապատասխան աղոթքներով պատրաստում է հյուրընկալին (անթթխմոր, անշաղ հացը). Պահքով և աղոթքով նա պատրաստվում է պատարագի հաղորդությանը։

Առավոտյան ժամերգություններից առաջ կամ պատարագի համար նախատեսված զգեստները հագնելուց առաջ պատարագիչը բարձրաձայն ասում է Հայ առաքելական եկեղեցու հավատքի և մեղքերի խոստովանությունը։ Դրանից հետո վիրակապը կատարվում է սրբարանում սարկավագի օգնությամբ, ով նրան ուղեկցում է աղոթքներով ու բարեխոսությամբ։

Շարականի երգեցողությամբ „O tiefes Mysterium" (Խաչատուր Տարոնացուց, XIII դ.) պատարագիչը, սարկավագների ուղեկցությամբ, դուրս է գալիս խորանից և մտնում խորանի գավիթը։ Սարկավագի հետ հերթափոխով խոսելիս ձեռքերը լվանում է Սաղմոս 26, ապա օրհնում է ժողովը։ Նա դարձյալ համապատասխան աղոթքով խոստովանում է իր հանցանքները և միևնույն ժամանակ խնդրում երկնավոր հորը, որ նա ներողություն տա հավատացյալներին մարդկության հանդեպ իր սիրո միջոցով։ Այնուհետև հաջորդում է ընթերցումը Սաղմոս 100 եւ 43. Հանդիսավորն ասում է, որ Սաղմոս 43 հերթափոխով սարկավագով և սարկավագների հետ միասին բարձրանում է խորան։ Խորանի վարագույրը քաշվում է, և պատարագիչը խորանի վարագույրի հետևում ընթերցում է Սուրբ Հոգուն ուղղված երկու աղոթք՝ գրված Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու կողմից (10-րդ դար)։ Ապա սարկավագը նրան բերում է ընծաները, հաղորդության վաֆլեն ու գինին։ Պատարագիչը նախ օրհնում է տանտիրոջը (պատարագի համար հատուկ պատրաստված բաղարջ) և դնում բաժակի վրա դրված փոքրիկ ափսեի (արմ. Մաղզմայ) վրա։ Ապա օրհնում է մաքուր կարմիր գինին և լցնում բաժակի մեջ։ Նա շղարշով ծածկում է բաժակը, երկրպագում և խնդրում Սուրբ Հոգու գործողությունը։ Զոհասեղանի վարագույրը բարձրացվում է, և սկսվում է խունկը:

Շարականի երգչախմբի ուղեկցությամբ „Durch die Fürbitte" պատարագիչը աջ կողմում իջնում է զոհասեղանից և հանդիսավոր թափորով բոլոր սարկավագների ու սրբազանների հետ խնկարկում և օրհնում է հավատացյալներին և թափոր անում եկեղեցու միջով։ Այնուհետև նա ձախ կողմում գտնվող խորանի աստիճաններով բարձրանում է դեպի զոհասեղան: Այս մասը նույնպես „Ankunft in die Welt" անունը խորհրդանշում է Տիրոջ մարմնացումը, նրա ուղերձը երկրի վրա և նրա կյանքը մարդկանց մեջ:

Իսախանյան Ս., Հայ Առաքելական Ուղղափառ Եկեղեցի, Էջմիածին, 2012թ.

Պատարագիչը զոհասեղան բարձրանալուց հետո կրկին գովաբանում է Սուրբ Երրորդությանը, Հորը, Որդուն և Սուրբ Հոգուն։ Դրան հաջորդում է համապատասխան առիթի շարականը. Այնուհետև երգչախումբը երգում է Dreimalheilig, որում գովաբանվում է Աստծո սուրբ, ուժեղ և անմահ Որդին, ով մարդկության համար բացեց դրախտի դռները իր մարմնավորման, երկրի վրա իր ուղերձի, իր խաչելության և հարության միջոցով:

Հիմա ժամանակն է ուշադիր լսել աստվածաշնչյան ճշմարտությունները։ Օրվա առիթով տեղի են ունենում նախանշված Հին Կտակարանի և Նոր Կտակարանի ընթերցումները։ Ընթերցումները ավարտվում են Ավետարաններից տրված տեքստի հանդիսավոր ընթերցմամբ, որի միջոցով Աստծո Որդին ինքն է դիմում հավատացյալներին.

Ընթերցումներից հետո պատարագիչը, սարկավագները, սրբազաններն ու միաբանությունը միասնաբար ասում են դավանանքը։ Քրիստոնեական հավատքի խոստովանության հիմքը գրվել է եկեղեցու հայրերի կողմից Նիկիայի առաջին տիեզերական ժողովում 325 թվականին։ Սոյն ժողովին ներկայ էր նաեւ Հայոց Պատրիարք Սուրբ Արիստակէսը՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի որդին։

Դավանանքն ավարտվում է սարկավագի կողմից սրբագրման ընթերցմամբ, որում կրկին հաստատվում է Հայ առաքելական եկեղեցու դիրքորոշումը հավատքի հիմնական տարրերի վերաբերյալ։ Այն աքսորում է բոլոր նրանց, ովքեր իրենց կեղծ հայացքներով համարձակվում են շեղվել ճշմարիտ հավատքից: Ապա պատարագիչը կարդում է Հայոց հավատքի հոր՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի փառաբանությունը. „Aber wir, wir werden den, der vor aller Zeit war, verherrlichen, indem wir die heilige Dreieinigkeit und die eine Gottheit anbeten, den Vater, den Sohn und den Hl. Geist, jetzt und immerdar und von Ewigkeit zu Ewigkeit. Amen."

Այս աղոթքից հետո հին ժամանակներում եկեղեցում մնացին միայն նրանք, ովքեր նախապատրաստվել էին աղոթքով և ծոմապահությամբ, ապաշխարությամբ, խոստովանությամբ և ապաշխարությամբ: Նրանց թույլ տրվեց մոտենալ Տիրոջը և հաղորդակցվել հայրենի կենսատու մարմնի և արյան հետ։ Մյուսները, ովքեր դեռ չէին մկրտվել և ապաշխարություն էին անում, ստիպված էին լքել եկեղեցին և եկեղեցու բակում հետևել պատարագի մնացած հատվածին։ Այս պատճառով սարկավագը այս պահին ասում է. „Keiner von den Katechumenen, keiner von den Zweiflern und keiner von den Büßern und den Unreinen nähere sich diesem Göttlichen Mysterium, sondern gehe jetzt zur Tür hinaus und bete".

Իսախանյան Ս., Հայ Առաքելական Ուղղափառ Եկեղեցի, Էջմիածին, 2012թ.

Պատարագիչը, ով մինչ այս պահը պատարագի խորհրդանշում էր Քրիստոսի գերիշխան փառքն ու ներկայությունը, հանում է իր թագը (եպիսկոպոսները կամ կաթողիկոսը հանում են բոլոր եպիսկոպոսական թագավորությունները) և դառնում Աստվածային Քավիչ հաղորդության խոնարհ սպասավորը: Մի քանի ակնթարթից սարկավագը նրան կտա բաժակը, իսկ Տերն ինքը կնստի Սուրբ Սեղանի մոտ։ Յաջորդում է մատուցւած սրբադասումն ու շարականը (կախված առիթից), որի ընթացքում սարկավագը խնկարկում է հյուրընկալող և կարմիր գինի պարունակող բաժակը, այն հանդիսավոր կերպով տանում է զոհասեղանին և հանձնում պատարագիչին։ Պատարագիչը խնկարկում է նաև սկիհը, դառնում դեպի ժողովը և օրհնում նրանց բաժակը և խաչի նշանը խոսքերով. „Gesegnet sei der, der im Namen des Herrn kommt". Նա բաժակը դնում է զոհասեղանի վրա։ Իր վերջին ընթրիքին հետևելով Տիրոջ օրինակին և որպես մաքրության նշան՝ պատարագիչը լվանում է իր մատները՝ դիպչելով Տիրոջ մարմնին և արյանը:

Խաղաղության ողջույնը հաջորդում է այս հատվածին. „Ein neues Gebot gebe ich euch: Liebet einander! Wie ich euch geliebt habe, so sollt auch ihr einander lieben. Daran werden alle erkennen, dass ihr meine Jünger seid: wenn ihr einander liebt" (Հովհաննես 13.34-35): Ահա թե ինչ է պատվիրում Տերն Իր հետևորդներին և բոլոր քրիստոնյաներին: Տիրոջ ներկայությունը Սուրբ Սեղանի մոտ հավատացյալների համար առիթ է միմյանց հետ շփվելու „Heiligen Kuss" ողջունում են՝ որպես իրենց հավատքի և փոխադարձ քրիստոնեական սիրո տեսանելի արտահայտություն: Սարկավագը հրավիրում է հավատացյալներին փոխանակել խաղաղության ողջույնը։ Երգչախմբի ընթացքում երգը „Christus ist unter uns erschienen" երգում է, սարկավագը իջնում է սրբավայրից և խաղաղության ողջույնը փոխանակում ավագ սպասավորի կամ նրա բացակայության դեպքում մեկ այլ սարկավագի կամ միաբանության հետ։ Այսպես, հավատացյալները միմյանց փոխանցում են խաղաղության ողջույնը, մինչև բոլորը Սուրբ Սեղանից ստացան Սուրբ ողջույնը: Ողջունողն ասում է. „Christus ist unter uns erschienen" իսկ ստացողը պատասխանում է. „Gesegnet sei die Erscheinung Christi".

Փոխադարձ ողջույնից ներշնչված և քրիստոնեական սիրով հաղորդակից հավատացյալները միանում են երկնային սերաֆիններին և քերովբեներին և երգում փառաբանության օրհներգը։ „Heilig, Heilig, Heilig, Herr der Heerscharen". Երգի ժամանակ զոհասեղանի մոտ պատարագիչը լուռ աղոթք է ասում՝ հիշելով Հիսուս Քրիստոսի քավիչ պատգամը և նրա պատրաստակամ զոհաբերությունը խաչի վրա:

Այս պահին հասնում է պատարագի ամենամտածողական գագաթնակետը։ Եկեղեցում մթնոլորտը նման է Տիրոջ վերջին ընթրիքին: Տոնակատարը ակնածանքով բացում է բաժակը, վերցնում է Հյուրերին իր ձեռքերում, օրհնում է այն և բարձրացնում այն վեր՝ ի տես ժողովի, և ասում է Տիրոջ քավիչ խոսքերը. „Nehmt und esst, dies ist mein Leib, der für euch und für viele ausgeteilt wird zur Erlassung und Vergebung der Sünden". Այնուհետև գինու հետ վերցնում է բաժակը, օրհնում խաչի նշանով, բարձրացնում և ասում է փրկիչ խոսքերը. „Trinket alle daraus, dies ist mein Blut des Neuen Bundes, das für euch und für viele vergossen wurde zur Erlassung und Vergebung der Sünden".

Տէրոջ խօսքերը կրկնելով՝ պատարագիչը հաւատացեալներուն կը նուիրէ հիւրընկալն ու գինին, Քրիստոսի մարմնի ու արեան խորհրդանշական արտայայտութիւն՝ ազատելով մեզ մեղքէն։ Հաջորդող աղոթքների ու երգերի միջոցով հավատացյալներն իրենց երախտագիտությունն են հայտնում Երրորդության երեք Անձանց յուրաքանչյուրին: երգի ժամանակ „Sohn Gottes" հնչում է, պատարագիչը ակնածանքով նորից բացում է բաժակը և սարկավագը խունկ է անում։ Նա օրհնում է ընծաները և խնդրում է Երկնային Հորը Սուրբ Հոգու գործողությամբ փոխակերպել տանտերն ու գինին իր միածին Որդու մարմնի և արյան: Նա երեք անգամ առանձին օրհնում է տանտիրոջն ու գինին, ապա երեք անգամ միասին օրհնում է տանտիրոջն ու գինին։ „Indem du dieses Brot und diesen Wein segnest, mache sie wahrhaftig zum Leib und Blut unseres Herrn und Erlösers Jesu Christi und verwandle sie durch deinen Hl. Geist." Դրանից հետո նա շարունակում է. „Damit möge dies für uns alle, die sich nähern, als Freispruch, zur Erlassung und Vergebung der Sünden gelten."

երգի հետ „Herr, erbarme dich" հավատացյալներից հայցե՛ք Աստծո սերն ու ողորմությունը, խաղաղություն աշխարհում, հիվանդների բժշկություն, իսկ հանգուցյալներին՝ հանգստություն, հայ ժողովրդին՝ բարօրություն, օգնություն և պաշտպանություն: Այնուհետև երգչախումբը երգում է երգը „Christus ist geopfert und unter uns ausgeteilt, Halleluja…" իսկ սարկավագը հավատացյալներին հրավիրում է հաղորդության խոսքերով „In Ehrfurcht und Glauben kommt her und in Heiligkeit empfangt das Sakrament…".

Ընդունված տանտերը չպետք է ծամվի, այն կուլ է տրվում։ Հայ եկեղեցին իր հավատացյալներին հորդորում է կանոնավոր կերպով ներկա գտնվել պատարագին և օգտվելով առիթից՝ ապաշխարությամբ ու ակնածանքով խնդրելու Տիրոջ ողորմությունը և ճաշակելու Տիրոջ ընթրիքը։

Պատարագի ավարտին Հայ Եկեղեցին օրհնված հաց է բաժանում նրանց, ովքեր ինչ-ինչ պատճառներով չեն ճաշակել Տիրոջ ընթրիքը։ Սա հավանաբար վաղ քրիստոնեական սովորույթ է, որը հիշեցնում է վաղ քրիստոնեական համայնքի սիրո ճաշը (ագապե): Օրհնված հաց բաժանելու սովորույթը (հունարեն Անտիդորոն, Խեղճ Մաս) բնորոշ է նաև այլ ուղղափառ եկեղեցիներին։

Իսախանյան Ս., Հայ Առաքելական Ուղղափառ Եկեղեցի, Էջմիածին, 2012թ.

Վերջին ընթրիքից հետո զոհասեղանի վարագույրը քաշվում է։ Հանդիսավորը վերցնում է տանտիրոջ մնացած մասերը, ողողում և չորացնում բաժակը` միաժամանակ գոհաբանական լուռ աղոթք ասելով: Նա նորից դնում է թագը և հագնում իր պատարագի զգեստները։ Փառաբանելով Աստծուն՝ երգչախումբը երախտապարտ սրտով հավատացյալների անունից երգում է. „Wir sind von deiner Güte erfüllt, Herr, durch das Speisen deines Leibes und Blutes. Ehre sei dir in der Höhe, der du uns speist …" և „Wir danken dir, Herr, dass du uns von deinem unsterblichen Tisch gespeist hast, indem du uns deinen Leib und dein Blut ausgeteilt hast, zur Rettung der Welt und unseres Lebens".

Խորանի վարագույրը բացվում է. Պատարագիչն ասում է Հովհաննես Ոսկեբերանի աղոթքը, գր. „Goldmund" (4-րդ դար) „Herr, der du diejenigen, die dich loben, segnest…" եւ իր ձեռքը վերցնում է Ավետարանը, խոնարհվում, համբուրում Սուրբ Սեղանը եւ սարկավագի ու մյուս սրբերի հետ խորանից իջնում։ Մինչդեռ երգչախումբը երգում է շարականը. „Gesegnet sei der Name des Herrn jetzt bis in die Ewigkeit…"

Սրբավայրում պատարագիչը կարդում է տեքստը Ավետարան ըստ Հովհաննեսի 1.1-14, ասվում է աղոթքում „Beschütze uns" և հավատացյալներին դնում է Աստծո միածին Որդու պաշտպանության ներքո: Երգչախումբը հետևյալն է. „Ich will den Herrn in aller Zeit loben. In jeder Stunde wird sein Lob in meinem Munde sein". Պատարագիչը կամ ներկա ավագ նախարարը խաղաղությամբ օրհնում և արձակում է միաբանությունը՝ ասելով. „Seid gesegnet durch die Gnade des Hl. Geistes. Geht in Frieden und der Herr sei mit euch allen. Amen".

Իսախանյան Ս., Հայ Առաքելական Ուղղափառ Եկեղեցի, Էջմիածին, 2012թ.

ՀԱՄԱՌՈՏ ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Սուրբ Պատարագը Հայ առաքելական եկեղեցու խորհուրդներից է։ Այն դիտվում է որպես հավատացյալի փրկության խորհուրդ: Ի՞նչ է նշանակում հաղորդակցվել հարություն առած Քրիստոսի հետ: Կարո՞ղ է այս առեղծվածը փոխել ինչ-որ մեկի կյանքը: Ինչպե՞ս պետք է պատրաստվել այս առեղծվածին: Այս և այլ հարցերի այս ֆիլմում պատասխանում է Վարդան եպիսկոպոս Նավասարյանը։ 

ԳՐՔԻ ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆ

Sakrament der Heiligen Liturgie
տեղեկատվություն
Das Mysterium der Heiligen Liturgie
տեղեկատվություն
Einführung in Surb Patarag
տեղեկատվություն

ՊԱՏԱՐԱԳ ԿՈՄԻՏԱՍԻՆ

ՊԱՏԱՐԱԳ ԷԿՄԱԼՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ

ՆԵՐԲԵՌՆԵԼ ԹԵՐԹԻ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆ

Դառնալ անդամ!

Ձեր անդամավճարով աջակցեք Հայ Առաքելական Եկեղեցուն և նրա միաբանությանը: Ակտիվացիր հիմա:

ԴԻՄԷՔ ԱՆԴԱՄԱԿՑՈՒԹԵԱՆ ՀԱՄԱՐ ՀԻՄԱ